Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ

 

Υπάρχουν βιβλία που αφηγούνται τον κόσμο και υπάρχουν βιβλία που τον ανακλούν. Το νέο βιβλίο του Κωνσταντίνου Σύρμου, η συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο «Το Ταβάνι στο χιόνι» που κυκλοφορεί από τις εκδ. Βακχικόν, ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Δεν περιγράφει τη ζωή, την αντικρίζει. Κάθε μικρό του διήγημα μοιάζει με καθρέφτη που μέσα του το βλέμμα του ανθρώπου συναντά τον ίδιο του τον εαυτό. Η γλώσσα γίνεται μέσο αποκάλυψης, όχι αφήγησης. Ο Σύρμος δεν γράφει πεζογραφία με τη συνηθισμένη έννοια. Είναι ποιητής που επιλέγει τον πεζό λόγο για να εμβαθύνει στα άρρητα. Έτσι γεννιέται το ιδιαίτερο είδος του, το υπαρξιακό «νάνο» διήγημα, μια νέα μορφή πεζού στοχασμού που συνδυάζει τη συνειδησιακή ένταση της ποίησης με τη διαύγεια του αφηγηματικού λόγου.

Η γλώσσα του Κωνσταντίνου Σύρμου είναι δωρική. Αποφεύγει τη συναισθηματική υπερβολή και κρατά το βλέμμα σταθερό πάνω στο τραύμα. Οι λέξεις του κοφτές, ουσιώδεις, ρητές. Η σιωπή που αφήνει ανάμεσα στις φράσεις, λειτουργεί ως εσωτερική ηχώ. Στον χώρο αυτόν, της εσωτερικής ηχούς, ο αναγνώστης είναι συμμέτοχος και αυτή η συμμετοχή είναι που κάνει το βιβλίο υπαρξιακά σπουδαίο. Γιατί δεν σε οδηγεί στη λύση, αλλά στην αυτοπαρατήρηση.

Στον κόσμο του Σύρμου, κάθε ήρωας όπως ο καθηγητής, ο ποιητής, ο συγγραφέας, ο νεκρός, δεν είναι χαρακτήρας, αλλά είναι όψη του ίδιου βλέμματος. Η συλλογή εξελίσσεται σαν ψυχογράφημα που κοιτάζει τον εαυτό του από διαφορετικές γωνίες. Ο συγγραφέας δεν εξομολογείται. Καθρεφτίζεται. Γι’ αυτό και τα διηγήματά του έχουν ψυχαναλυτικό βάθος.

Αξίζει να σταθούμε και στην συμβολή της εικαστικού Ειρήνης Σταματίας Δασκαλάκη. Ανάμεσα στα διηγήματα, παρεμβάλλονται σκίτσα της όχι ως διακοσμητικά διαλείμματα, αλλά ως συνειδητές επεκτάσεις του κειμένου. Η εικαστικός συνομιλεί άμεσα με τον λόγο του συγγραφέα, δημιουργώντας μια διακειμενικότητα εικόνας και λόγου, που σπάνια συναντάται σε σύγχρονη ελληνική πεζογραφία. Η παρουσία της Δασκαλάκη επιτρέπει στο βιβλίο να αποκτήσει μια δεύτερη, εικαστική φωνή, ενισχύοντας τον ψυχαναλυτικό του χαρακτήρα.

Στην «Ακρίδα», ένα απλό έντομο μετατρέπεται σε καθρέφτη της ανθρώπινης φοβίας. Ο αφηγητής δεν τρομάζει από την ακρίδα αλλά από το βλέμμα της. Από το γεγονός ότι εκείνη του το επιστρέφει κατάματα. Ο συγγραφέας εδώ ουσιαστικά και πολύ «έξυπνα» περιγράφει την πιο λιτή παραβολή για τον μηχανισμό του φόβου: δεν είναι ποτέ έξω από εμάς και κατοικεί στην ίδια την πράξη της παρατήρησης.

Η «Φρενίτιδα», με τον καθηγητή που εύχεται στους φοιτητές του την καταστροφή των ονείρων τους, δεν είναι ειρωνεία. Είναι αναστροφή της υποκρισίας. Ο άνθρωπος αυτός δεν μισεί τους νέους. Μισεί το ψεύδος της ελπίδας. Ο Κωνσταντίνος Σύρμος εδώ θίγει ένα από τα καίρια θέματα της εποχής. Την κόπωση της συνείδησης. Η φρενίτιδα γίνεται πράξη λύτρωσης, μια απελπισμένη προσπάθεια να σωθεί κανείς από την ψευδαίσθηση του νοήματος.

Στο διήγημα με τίτλο «Ο Ποιητής», ένας γέρος καίει τα ποιήματά του, δηλώνοντας: «Τα ποιήματά μου είναι νεκρά, παίρνουν στη στάχτη τους τον πόνο.» Αυτή η σκηνή συμπυκνώνει την αισθητική και υπαρξιακή θεώρηση του Σύρμου. Η τέχνη δεν είναι επίδειξη. Είναι μέσο κάθαρσης. Η καταστροφή των ποιημάτων γίνεται μια μυστική πράξη αυτοθεραπείας. Ο ποιητής δεν αποκηρύσσει την τέχνη, την επιστρέφει στη φωτιά, απ’ όπου προήλθε.

Πιο κάτω στο βιβλίο του και συγκεκριμένα στο διήγημα «Ο συγγραφέας», το χειρόγραφο που καίγεται, λειτουργεί σαν αντίστροφη δημιουργία. Εδώ ο Κωνσταντίνος Σύρμος ακουμπά τον πυρήνα της φιλοσοφίας του Καμύ. Την ιδέα πως ο άνθρωπος σώζεται μόνο όταν παραιτείται από την ανάγκη να σωθεί. Η φλόγα δεν είναι καταστροφή, είναι λύτρωση από το βάρος της φιλοδοξίας. Εδώ η γραφή του Σύρμου μοιάζει με συνειδητή αυτοπυρπόληση, όχι της ύλης αλλά του Εγώ.

Στο κείμενο «Λέξη», όπου ο συγγραφέας αυτοκτονεί επειδή του ζητούν να αφαιρέσει μία λέξη, προκειμένου το βιβλίο του να εκδοθεί, συμπυκνώνεται η πίστη του Σύρμου στη γλωσσική αλήθεια. Η λέξη δεν είναι εργαλείο, είναι σώμα. Αν την αφαιρέσεις, αφαιρείς ένα κομμάτι της ψυχής που την έγραψε. Ο Κωνσταντίνος Σύρμος ουσιαστικά μας υπενθυμίζει ότι κάθε πρόταση που ένας συγγραφέας γράφει, είναι πράξη ευθύνης απέναντι στην ύπαρξη.

Το «Χι», κλείνει τη συλλογή με ένα γράμμα που γίνεται σύμβολο. Δύο γραμμές που τέμνονται. Η κάθετη της θέλησης και η οριζόντια της μνήμης. Το σημείο τομής τους είναι η ανθρώπινη ύπαρξη, εκεί όπου το παρελθόν και το παρόν, το φως και η σκιά, συναντιούνται. Το «Χι» δεν είναι απλώς ένα τελευταίο διήγημα. Είναι ο καθρέφτης όλου του βιβλίου.

Με το «Ταβάνι στο χιόνι», ο Κωνσταντίνος Σύρμος προσφέρει στην ελληνική λογοτεχνία μια νέα εκδοχή του πεζού υπαρξισμού. Όπως ο Επαμεινώνδας Γονατάς αποκάλυψε το παράλογο μέσα από το όνειρο και ο Φερνάντο Πεσσόα τη θλίψη μέσα από τη σκέψη, έτσι κι ο Σύρμος φέρνει τη σιωπή ως μορφή γραφής, ως τρόπο θέασης. Γράφει για να φωτίσει αυτό που μένει αθέατο: τη στιγμή που ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του να τον κοιτά. Στο «Ταβάνι στο χιόνι», η λογοτεχνία επιστρέφει στην πρωταρχική της λειτουργία, δηλαδή να δείχνει τον άνθρωπο απέναντι στο άπειρο, με μόνη άμυνα τη φωνή του.

Και όταν αυτή η φωνή σωπάσει, μένει ο καθρέφτης. Εκεί όπου ο αναγνώστης βλέπει όχι τον συγγραφέα, αλλά την ίδια του τη συνείδηση.

 

Μαρία Χρονιάρη, Ποιήτρια

Η κριτική δημοσιεύτηκε στο Πολιτιστικό Site Paspartou: Δείτε κι εδώ: https://paspartou.gr/maria-hroniari/i-poiisi-toy-esoterikoy-blemmatos?fbclid=IwY2xjawOiMjJleHRuA2FlbQIxMQBzcnRjBmFwcF9pZBAyMjIwMzkxNzg4MjAwODkyAAEesVa_RhTB_YRzsxLN79qRrMmMrvQ0kh2EoGyWk5PurJce45mCsbpkchvjuNk_aem_8sMtPNx5ys3dlfLN64PPGQ